Trójmorze jednym z najambitniejszych programów geopolitycznych naszych czasów w Europie?

Jeden z najszybciej rozwijających się gospodarczo regionów na świecie

Trójmorze (3SI) zainicjowane zostało w 2015 r. przez Polskę i Chorwację. Inicjatywa zrzesza 12 krajów położonych między Morzem Bałtyckim, Czarnym i Adriatykiem – Estonię, Łotwę, Litwę, Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Słowenię, Austrię, Chorwację, Rumunię i Bułgarię.

Obszar Trójmorza jest jednym z najszybciej rozwijających się obszarów na świecie, z prognozowanym wzrostem PKB na poziomie aż 35 proc. do 2030 r. Region oferuje połączenie tego wzrostu ze znacznym poziomem stabilności polityczno-gospodarczej. Liczba ludności państw związku wynosi aż 111 mln, co stanowi ok. 30 proc. mieszkańców UE. Całkowitą wymianę handlową szacuje się na ponad 225 mld euro, a średni wzrost PKB to 3,3 proc.

Finansowe ramię Trójmorza

Wehikułem inwestycyjnym do finansowania długoterminowych projektów infrastrukturalnych jest Fundusz Inicjatywy Trójmorza (3SIIF). Region stoi przed trudnym zadaniem zlikwidowania ogromnej, szacowanej na prawie 600 mld euro, luki infrastrukturalnej w stosunku do krajów Europy Zachodniej. Skuteczna realizacja tego zadania to duże wyzwanie dla finansów publicznych państw regionu. Pomóc ma wspomniany Fundusz, skierowany do trzech głównych sektorów – energii, transportu i infrastruktury cyfrowej.

Akt założycielski Funduszu Trójmorza podpisali prezesi banków rozwoju z Polski (Bank Gospodarstwa Krajowego) i Rumunii (Exim Bank). Jako przedsięwzięcie międzynarodowe akt założycielski Funduszu podpisali oni w 2019 r. na mocy prawa luksemburskiego. Rok później dołączyli rząd Estonii i łotewska instytucja rozwojowa Altum. Obecnie 3SIIF dysponuje środkami w wysokości około 1 mld euro, kwota ostatecznie ma wynosić pięciokrotnie więcej. Do instrumentu przystępują kolejne kraje wchodzące w skład inicjatywy, są już realizowane inwestycje. Pierwszą był zakup Cargounit, polskiego lidera na rynku wynajmu lokomotyw w regionie. Fundusz nabył też platformę centrów danych w Europie Środkowo-Wschodniej – Greenergy Data Centers.

Kolej odgrywa coraz większą rolę w ruchu towarowym w Europie. Ułatwia handel i ogranicza negatywny wpływ na środowisko, w szczególności emisję CO2. Zwiększenie działalności Cargounit, dzięki finansowaniu ze środków Funduszu Trójmorza, ma pozytywnie wpłynąć na rozwój tras w regionie. Firma planuje ekspansję na kraje sąsiednie, co doprowadzi do wzmocnienia połączeń Północ-Południe między państwami inicjatywy. Cargounit to lider rynku w Europie Środkowej, będący największym prywatnym przedsiębiorstwem zajmującym się leasingiem lokomotyw w Polsce i szóstą co do wielkości firmą w branży taboru kolejowego w Europie. Tabor firmy wykorzystywany jest przez przewoźników z branży petrochemicznej, chemicznej i metalurgicznej, a także do transportu kruszyw. Przedsiębiorstwo działa od 17 lat i dysponuje flotą 175 lokomotyw, w tym 96 lokomotywami elektrycznymi.

Waszyngton i Tokio zainteresowane Trójmorzem

W grudniu 2020 r. amerykańska rządowa Agencja Finansowania Rozwoju Międzynarodowego (International Development Finance Corporation, DFC) zdecydowała o wsparciu Funduszu Trójmorza kwotą 300 mln dolarów. Środki te mają być przeznaczone m.in. na wzmocnienie bezpieczeństwa energetycznego w regionie. Wydaje się zatem, że o zaangażowanie Stanów Zjednoczonych można być spokojnym. Inicjatywa cieszy się poparciem politycznym zarówno demokratów, jak i republikanów. Zainteresowanie nią wykazuje także Japonia.

Bułgaria przejmuje stery

Jako gospodarz szczytu inicjatywy Trójmorza w 2021 r. Bułgaria z zadowoleniem przyjęła decyzję amerykańskiej agencji DFC o wsparciu Funduszu i podkreśliła, że jest to ważny krok potwierdzający silne poparcie USA dla związku. Bułgaria, co podkreślił prezydent Rumen Radew, będzie kontynuować ambitną ścieżkę uwolnienia potencjału grupy jako realnego narzędzia współpracy regionalnej i przyspieszonego rozwoju państw Trójmorza poprzez poprawę w zakresie szeroko rozumianej interkonektywności dotyczącej energii, transportu i łączności cyfrowej. We wrześniu 2020 r. Bułgaria podjęła decyzję o udziale w  3SIIF i zadeklarowała wkład w postaci 20 mln euro.

W różnorodności siła

Kraje Trójmorza są zróżnicowaną mozaiką polityczno-społeczną oraz kulturową. Niekiedy ich interesy nie są ze sobą spójne. Przykładem może być poparcie przez Bułgarię lądowej odnogi rurociągu Turkish Stream, którego Rosja może używać jako swojego energetycznego narzędzia wpływu w regionie. Państwa inicjatywy mają jednak szansę wzmocnić swoją rolę międzynarodową przy jednoczesnym zachowaniu tożsamości i podmiotowości. Kierownictwo związku sprzeciwia się planom utworzenia centralnego sekretariatu Trójmorza w jednym z krajów członkowskich. Fundusz – co podkreśla prezes Banku Gospodarstwa Krajowego i szefowa rady nadzorczej Funduszu Beata Daszyńska-Muzyczka – jest sukcesem, ponieważ zwraca uwagę na podmiotowość każdego państwa, niezależnie od wielkości. Trójmorze to 12 dumnych narodów z długą historią.

Inicjatywa ta ma szansę wzmocnić pozycję krajów Europy Środkowej pod warunkiem realizacji wspólnych projektów w przyszłości. Przyznanie związkowi 300 mln dolarów można odczytać jako dowód woli długoterminowego zaangażowania USA w regionie. Państwa 3SI nie muszą mówić jednym głosem we wszystkich kwestiach polityki zagranicznej. Ważne, aby były zgodne co do wdrażania inicjatyw służących zacieśnieniu kooperacji zarówno gospodarczej, jak i służącej integracji.

Korytarz Północ-Południe

Polska odgrywa ważną rolę w rozwoju 3SI, jednak w przyszłości niezbędna będzie kooperacja z aktorami zewnętrznymi, takimi jak Stany Zjednoczone. Ze względu na znaczące zróżnicowanie społeczno-kulturowe państw grupy utrzymanie stałej polityki jest wręcz niemożliwe. Dlatego kluczowa spawa to rozwój infrastruktury transportowej (tzw. „korytarz Północ-Południe”), gdyż zyskają na niej wszystkie kraje członkowskie bez względu na aktualne zawirowania polityczne poszczególnych państw. Powinno forsować się tezę, iż głównym celem 3SI są korzyści infrastrukturalne oraz gospodarcze, bez szerszego aspektu geopolitycznego oraz wyrażania inklinacji prozachodnich czy prorosyjskich. Rozwój infrastruktury uniezależniłby Europę od Wschodu, zwiększając tym samym bezpieczeństwo energetyczne oraz narodowe.

Trójmorze „Nową Europą”?

Dowodem na rosnące znaczenie 3SI, co podkreślił ostatnio czołowy polski ekspert ds. Trójmorza – dr hab. Piotr Bajda, jest wykorzystanie jej jako narzędzia polityki wewnętrznej, czemu początek dała prezydent Estonii. Z drugiej strony prezydent Chorwacji w swej kampanii wyborczej również odwołał się do 3SI, jednak w innym kontekście, przedstawiając związek jako projekt niemalże bez perspektyw. W pewnym sensie podkreśla to jednak jego znaczenie i świadczy o rozpowszechnieniu koncepcji 3SI w świadomości publicznej na tyle, że jest wykorzystywana jako argument w polityce wewnętrznej, choćby w negatywnym kontekście. Wymiar praktyczny organu podkreślony jest natomiast przez zwiększającą się ilość debat ministerialnych, a z kolei wymiar polityczny przyjmuje rolę patronatów prezydenckich.

Kraje członkowskie, określane mianem „Nowej Europy”, dojrzały do bycia jej integralną, nie marginalną częścią, a jej forma oraz cele ukształtowały się naturalnie, bez ingerencji z zewnątrz. Odpowiedź na pytanie, czy Trójmorze wzmocni pozycję międzynarodową państw w Europie Środkowej, wydaje się więc pozytywna. Ważne będzie także stanowisko obrane wobec członków inicjatywy ze strony państw zewnętrznych, głównie Stanów Zjednoczonych, Rosji oraz Niemiec. Nie można także zapominać o miejscu 3SI w odniesieniu do innych projektów regionalnych, takich jak Unia Europejska czy Grupa Wyszehradzka. Kluczowa pozostaje też sama kwestia wyzwań wiążących się z faktyczną realizacją przedsięwzięć w ramach 3SI.